"Szlachetne zdrowie, nikt się nie dowie, jako smakujesz, aż się zepsujesz"
Jan Kochanowski, Na zdrowie
Przywołany fragment fraszki zachęca do refleksji nad tym, jak i kiedy ludzie dbają o własne zdrowie, a także czym ono w ogóle jest. Przez większość osób jest ono rozumiane jako brak dolegliwości fizycznych i życie bez konieczności przyjmowania leków. Koncentracja na stanie somatycznym wiąże się z tym, że symptomy z ciała (np. wysypka, ból, gorączka) są dla człowieka łatwo dostrzegalne i jednoznacznie odczytywane jako nieprawidłowe.

W przypadku zdrowia psychicznego sprawa nie jest już tak oczywista. Świat przeżyć wewnętrznych dla wielu osób jest obszarem niemalże dziewiczym, co w połączeniu z lękiem przed chorobą psychiczną prowadzi najczęściej do unikania myślenia o tym aspekcie funkcjonowania. Tymczasem dla pełnego zdrowia niezbędne są odczuwane jednocześnie dobrostan psychiczny i tężyzna fizyczna. Nie można być zdrowym nie uwzględniając obu wymienionych komponentów, gdyż człowiek jest jednością psychofizyczną. Kiedy choruje jeden z narządów ciała albo przeżywane są trudności natury psychicznej - wpływa to ujemnie na cały organizm.

Przyjęta przez Światową Organizację Zdrowia definicja zdrowia jest następująca: "Zdrowie to nie tylko całkowity brak choroby czy kalectwa, ale także stan pełnego, fizycznego, umysłowego i społecznego dobrostanu". Zdrowie psychiczne oznacza brak objawów zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania. Jest stanem dobrego samopoczucia, w którym człowiek wykorzystuje swoje zdolności, radzi sobie ze stresem w codziennym życiu, wydajnie pracuje oraz jest w stanie wnieść wkład we wspólnotę, w której żyje. Warto zauważyć, że w tym ujęciu zdrowie jest nie tylko brakiem choroby, ale ma też w sobie pozytywny komponent, którym jest dobre samopoczucie i zasoby do radzenia sobie w życiu.

Na zachowanie zdrowia psychicznego ma wpływ wiele czynników. Niewątpliwie łatwiej zachować dobrostan, gdy proces rozwoju psychicznego i wychowania przebiegały bezproblemowo, człowiek nie ma obciążeń dziedzicznych, ma wsparcie społeczne oraz stabilne warunki ekonomiczne i środowiskowe. Bardzo rzadko zdarza się jednak tak, że wszystkie te czynniki są realizowane w wystarczającym stopniu. Aby zwiększyć swoje szanse na utrzymanie zdrowia psychicznego warto o nie po prostu dbać. Istotna jest tu m.in. kwestia higieny psychicznej rozumianej z jednej strony jako profilaktyka, a z drugiej jako efektywne radzenie sobie z pojawiającymi się w życiu trudnościami. Niemniej jednak, mimo dbania o zdrowie, istnieje pewne ryzyko utraty równowagi wewnętrznej, a nawet wystąpienia zaburzeń psychicznych. Wtedy najważniejsze jest jak najszybsze zgłoszenie się do profesjonalisty.

Człowiek i jego funkcjonowanie stanowią obszar zainteresowania wielu dziedzin nauki, a także obiekt oddziaływań przedstawicieli różnych grup zawodowych. Ponieważ ich kompetencje i rodzaj udzielanej pomocy różnią się, warto mieć na ten temat wiedzę, aby w razie potrzeby kierować się do właściwego specjalisty. Poniżej wymienię zawody najbardziej związane i kojarzone z opieką w zakresie zdrowia psychicznego.
Psychiatra to lekarz, który ukończył studia medyczne i zdobył stopień specjalizacji z zakresu psychiatrii. Jest przygotowany do diagnozowania zaburzeń psychicznych i do prowadzenia psychofarmakoterapii (może przepisywać leki). Część psychiatrów niezależnie przechodzi całościowe szkolenie w psychoterapii i może wówczas uprawiać zarówno zawód psychoterapeuty, jak i zawód psychiatry.

Psycholog jest magistrem 5-letnich studiów psychologicznych. Ma wiedzę o psychologii jako nauce, jej historii, różnych działach, koncepcjach i badaniach psychologicznych (w tym metodach testowych). Po dodatkowych szkoleniach może np. mieć uprawnienia do badania kierowców lub osób starających się o pozwolenie na broń. Psycholog, którego jedynym wykształceniem jest ukończenie studiów psychologicznych, nie ma dostatecznego przygotowania do prowadzenia psychoterapii. Uzyskuje je dopiero po przejściu całościowego specjalistycznego szkolenia.

Psycholog kliniczny to absolwent psychologii, który ma za sobą kilkuletnie szkolenie podyplomowe w psychologii klinicznej i zdał odpowiedni egzamin. Ma gruntowne przygotowanie teoretyczne i sporo praktycznego. Potrafi diagnozować zaburzenia psychiczne i stosować niektóre metody pomocy psychologicznej oraz prowadzić badania naukowe, ale nie jest psychoterapeutą.

Psychoterapeuta to wysoko wykwalifikowany specjalista, który po ukończeniu studiów magisterskich lub medycznych (np. psychologii, socjologii, teologii, pedagogice, medycynie, etc.) przeszedł co najmniej czteroletnie szkolenie obejmujące kształcenie teoretyczne oraz w zakresie umiejętności praktycznych, odbył staż w specjalistycznej placówce, był na własnej psychoterapii lub ekwiwalentnej pracy w systemie indywidualnym albo grupowym, prowadził praktykę psychoterapeutyczną pod superwizją, znał prawne aspekty prowadzenia psychoterapii. Wskazana jest również przynależność do jednego z towarzystw zrzeszających psychoterapeutów pracujących w konkretnym podejściu. Po realizacji wyżej wymienionych punktów i pomyślnym zakończeniu egzaminu psychoterapeuta otrzymuje certyfikat. Jest to swoiste zaświadczenie dające uprawnienia do pracy w charakterze psychoterapeuty na kilka lat oraz potwierdzające wiedzę i umiejętności jego posiadacza. Po wyznaczonym okresie certyfikat można odnowić. Aby to zrobić należy oprócz stałej pracy psychoterapeutycznej udokumentować określoną ilość godzin uczestnictwa w szkoleniach i konferencjach oraz konsultacjach zawodowych z bardziej doświadczonym psychoterapeutą (superwizja).

Psychoterapia jest odrębnym zawodem, niezależnym od psychologii i psychiatrii. W sytuacji wystąpienia problemów czy zaburzeń psychicznych kwalifikowanych do leczenia psychoterapią tylko psychoterapeuta jest odpowiednio przygotowany do przeprowadzenia działań tego rodzaju. Często popełnianym błędem jest odraczanie w czasie zgłoszenia się na wizytę do psychologa czy psychiatry w sytuacji odczuwania niepokojących objawów psychicznych. Przyczyny takiego zachowania mogą być różne, ale konsekwencje jednoznacznie niepożądane i prowadzące do nasilonego cierpienia jednostki. Podobnie jak nieleczona grypa, tak i ignorowane dolegliwości psychiczne nie znikną bez śladu.

O powodach, dla których ludzie najczęściej odkładają w czasie wizytę u psychologa, o samej psychologii i ludziach wykonujących ten zawód w następnym numerze KR.