z cyklu • PRAWO I KSIĘGOWOŚĆ KTO PO KIM DZIEDZICZY SPADEK? (NR 37) 15.12.2014Aldona Szalińska - prawnik Dziedziczenie zdefiniowane jest w kodeksie cywilnym jako przejście praw i obowiązków zmarłego na jedną lub kilka osób. Kodeks cywilny wskazuje na dwa sposoby dziedziczenia tj. na dziedziczenie testamentowe i dziedziczenie ustawowe.
Z dziedziczeniem testamentowym mamy do czynienia, kiedy zmarły - spadkodawca pozostawił ważny testament. Wówczas takie dziedziczenie ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Oznacza to, że w przypadku, kiedy zmarły zostawił ważny testament, nie dochodzi do dziedziczenia ustawowego, chyba że z przyczyn przewidzianych przepisami prawa nie może dojść do dziedziczenia na podstawie testamentu, np. testament jest nieważny. Dziedziczenie na podstawie testamentu następuje zgodnie z wolą zmarłego, tj. zgodnie z treścią testamentu. Dotyczy to zarówno kręgu osób, jak i majątku pozostawionego przez spadkodawcę. W sytuacji, gdy zmarły nie pozostawił testamentu, mamy wówczas do czynienia z drugim sposobem dziedziczenia tj. z dziedziczeniem ustawowym tzn. z dziedziczeniem na podstawie przepisów kodeksu cywilnego, które to przepisy wyraźnie wskazują krąg osób uprawnionych do dziedziczenia.
W pierwszej kolejności na podstawie ustawy uprawniony do dziedziczenia jest małżonek i dzieci zmarłego. Dziedziczą oni w częściach równych, przy czym część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 całości spadku.
W dalszej kolejności kodeks cywilny wskazuje następujące sytuacje:
- W przypadku, gdy dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.
- W braku zstępnych (dzieci czy wnuków) powołani do spadku z ustawy są małżonek i rodzice zmarłego. Udział spadkowy każdego z rodziców, który dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi 1/4 całości spadku. W sytuacji, kiedy spadkodawca nie miał ojca z powodu nieustalenia ojcostwa, udział spadkowy matki wynosi połowę spadku, a małżonkowi spadkodawcy przypadnie druga połowa.
- Jeśli spadkodawca nie miał zstępnych ani małżonka, cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych.
- W sytuacji, kiedy jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Rodzeństwo może dziedziczyć samodzielnie - jeżeli spadkodawca w momencie śmierci nie miał małżonka ani zstępnych, a oboje rodzice już nie żyją albo rodzeństwo dziedziczy z małżonkiem spadkodawcy, jeśli oboje z rodziców nie żyją, a spadkodawca nie pozostawił zstępnych lub rodzeństwo dziedziczy z jednym z rodziców, gdy spadkodawca nie miał w chwili śmierci małżonka ani żyjących zstępnych, a drugie z rodziców nie żyje.
- Gdy którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, a żyją zstępni (dzieci, wnuki), wówczas udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.
- Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku, a w braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.
- Jeżeli nie ma osób wskazanych powyżej - żyjących, chcących i mogących dziedziczyć - wtedy do spadku powołani są dziadkowie spadkodawcy i dziedziczą oni w częściach równych.
- Jeśli któreś z dziadków już nie żyje, udział, który miałby im przypaść, dziedziczą w równych częściach jego zstępni, a w przypadku ich śmierci również wnuki, czyli kuzyni spadkodawcy. W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.
- Jako ostatni dziedziczą pasierbowie. Dziedziczą oni w częściach równych, ale tylko wówczas, gdy w chwili otwarcia spadku nie można wskazać innych spadkobierców (dziadków ani innych bliskich krewnych) i gdy żadne z ich rodziców biologicznych nie dożyło otwarcia spadku.
W przepisach kodeksu cywilnego możemy znaleźć także sytuację dziedziczenia z ustawy przez gminę bądź Skarb Państwa. Gmina i Skarb Państwa powołani są do spadku na zasadzie wyjątku tj. w przypadku braku innych spadkobierców ustawowych, a także w przypadku braku pozostawienia przez spadkodawcę ważnego testamentu. |