Od pewnego czasu hasło "umowa śmieciowa" stało się narzędziem do mieszania w naszych głowach nie tylko przez polityków, ale również media. Aby nie dać się ogłupić tym wszystkim informacjom, którymi jesteśmy bombardowani, postanowiłam przeanalizować rodzaje umów, jakie możemy zawierać z naszymi pracodawcami.
Pod romantyczna nazwą "umowy śmieciowe" kryją się umowy cywilnoprawne zawierane pomiędzy pracodawcą (zleceniodawcą) a pracownikiem (zleceniobiorcą). Jak nazwa wskazuje, wszystkie kwestie dotyczące tych umów reguluje Kodeks Cywilny, a nie Kodeks Pracy, jak jest w przypadku umów o pracę. I to właśnie jest podstawowa cecha umów cywilnoprawnych, która odróżnia je od umów o pracę.

Pracownik zatrudniony na umowę zlecenie czy umowę o dzieło nie ma wielu przywilejów, jakie mają pracownicy zatrudnieni na umowę o pracę, a wynika to właśnie z tego, że Kodeks Cywilny nie przewiduje rozwiązań zastosowanych w Kodeksie Pracy. Tak więc pracownikowi takiemu nie przysługuje urlop wypoczynkowy, wypłata za nadgodziny, odprawy czy zwolnienia lekarskie.
Jednakże pracownik zatrudniony właśnie na podstawie umowy cywilnoprawnej ma większą swobodę. Pracodawca zleca mu wykonanie powierzonego zadania w określonym czasie za określoną kwotę. Pracownik zaś sam może zdecydować, kiedy i jak ją wykona.

Dwie podstawowe umowy cywilnoprawne, które zazwyczaj zawieramy z naszym pracodawcą to umowa zlecenie i umowa o dzieło. Mimo że różnic pomiędzy tymi umowami jest niewiele, to jednak ich charakter jest bardzo istotny.

Prześledźmy zatem te najważniejsze z nich:

UMOWA ZLECENIE

UMOWA O DZIEŁO

Umowa na wykonanie określonych czynności, bez odpowiedzialności za ostateczny efekt. Praca musi być wykonana osobiście przez zleceniobiorcę. Może być to umowa odpłatna, ale Kodeks Cywilny dopuszcza też umowę zlecenie nieodpłatne. Charakter umowy może być ciągły lub odnawialny. Jeśli umowa podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, to okres ten jest okresem składkowym, czyli brany jest on pod uwagę przy obliczaniu wysokości emerytury i wlicza się go do lat pracy.

Umowa na wykonanie zadania, którego efektem końcowym będzie jakieś dzieło (niekoniecznie artystyczne), musi zostać uzyskany założony w umowie rezultat. Realizacja umowy może zostać powierzona osobie trzeciej. Zawsze jest to umowa odpłatna - o ile został uzyskany założony rezultat. Jeśli nie, to wynagrodzenie może być wypłacone tylko w części lub wcale. Charakter umowy jest jednorazowy. Nie możemy wykonywać ciągle tego samego dzieła. Okres pracy na podstawie tej umowy nie podlega zaliczeniu do lat pracy oraz do wysokości świadczenia przy obliczaniu emerytury.

Aby jednak w pełni poznać różnice pomiędzy tymi umowami, należy jeszcze dokładnie przeanalizować, w jakim stopniu pracodawcy mają obowiązek odprowadzać składki do ZUS i podatek dochodowy do Urzędu Skarbowego. Poniżej dokonałam zestawienia obciążeń, jakie płatnik powinien odprowadzać do właściwych urzędów.

RODZAJ UMOWY	SKŁADKI ZUS				PODATEK DOCHODOWY
	EMERYTALNO-RENTOWE	ZDROWOTNE	CHOROBOWE	WYPADKOWE
UMOWA O PRACĘ	OBOWIĄZKOWE	OBOWIĄZKOWE	OBOWIĄZKOWE	OBOWIĄZKOWE	OBOWIĄZKOWY
UMOWA ZLECENIE	OBOWIĄZKOWE	OBOWIĄZKOWE	dobrowolne	OBOWIĄZKOWE gdy praca wykonywana jest w siedzibie pracodawcy	OBOWIĄZKOWY
UMOWA ZLECENIE GDY MAMY JUŻ ETAT W INNEJ FIRMIE	NIE	OBOWIĄZKOWE	NIE	NIE	OBOWIĄZKOWY
UMOWA ZLECENIE ZAWARTA Z UCZNIEM OD 13 DO 26 ROKU ŻYCIA	NIE	NIE	NIE	NIE	OBOWIĄZKOWY
UMOWA O DZIEŁO	OBOWIĄZKOWA tylko gdy umowa zawarta jest z własnym pracownikiem	OBOWIĄZKOWA tylko gdy umowa zawarta jest z własnym pracownikiem	NIE	NIE	OBOWIĄZKOWY

Jak pokazuje nam powyższe zestawienie, obowiązek odprowadzania składek do ZUS różni się bardzo pomiędzy poszczególnymi umowami, dlatego też często osoby podpisujące umowy cywilnoprawne są zupełnie niezorientowane, jakie aktualnie składki odprowadza do ZUS ich zleceniodawca.

Zawsze możemy być pewni jednego - przy każdej umowie musi być odprowadzony do Urzędu Skarbowego podatek dochodowy. Na jego wysokość ma wpływ oczywiście kwota brutto naszego wynagrodzenia, ale również odprowadzone składki do ZUS oraz koszty uzyskania przychodu, które są różne w zależności od rodzaju i charakteru umowy. To jednak już kolejny temat, którym się zajmiemy, szczególnie że nieuchronnie zbliża się czas naszych rozliczeń podatkowych za rok 2012 i wtedy ta wiedza będzie bardzo przydatna.

Pracownicy zdecydowanie wolą umowy o pracę od umów cywilnoprawnych głównie dlatego, że dają im poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa. Są jednak również i tacy, dla których umowa o pracę niesie zbyt dużo ograniczeń (stałe, narzucone godziny pracy, gotowość wykonywania pracy również w nadgodzinach) i dlatego preferują podpisywanie umów cywilnoprawnych, które pozwalają im nieograniczenie dysponować własnym czasem. Wynika to głównie z charakteru wykonywanej pracy - np. dla szkoleniowca z BHP, który obsługuje kilka firm, dużo korzystniejsze jest podpisanie z jednym pracodawcą umowy o pracę na 1/x etatu, a z pozostałymi umów zlecenia. Jest to zasadne nie tylko ze względu na samodzielne ustawienie czasu pracy, ale również na finanse (patrz tabela nr 2).

Podsumowując rozważania na temat różnych rodzajów umów nasuwa się wniosek, że to jednak dobrze, że mamy ich taki wybór. Problem polega tylko na tym, że niektórzy pracodawcy nie potrafią racjonalnie wykorzystać dobrodziejstwa tej różnorodności. Są jednak też tacy, którzy nie mają wyjścia i ze względu na swoją trudną sytuację ekonomiczną zawierają umowy cywilnoprawne, bo to obniża ich koszty działalności i pozwala przetrwać trudny czas. Możemy mieć tylko nadzieję, że tych pierwszych pracodawców będzie coraz mniej, a dla tych drugich szybko przyjdą lepsze czasy.