Samo zadanie takiego pytanie w przestrzeni, która została uznana za miasto przez nadanie praw miejskich już kilkaset lat temu, jest dziwne. Należy jednak pamiętać, że znany nam herb Radzymina został nadany miastu dopiero w okresie międzywojennym (!), a po wojnie miasto było gospodarczo (z powodów politycznych) "miejscem zakazanym" i ubożało zamiast się rozwijać - nabierając jednocześnie cech wiejskich. Sam fakt, że jest jedynym (!) na Mazowszu, którego liczba mieszkańców spadła w porównaniu do okresu międzywojennego, czyni go godnym zainteresowania obiektem z punktu widzenia socjologii społecznej, a dokładniej "miejskości" lub "wiejskości" jako pojęć zarówno terytorialnych, jak i społecznych.

Dość często możemy usłyszeć w wypowiedziach z jednej strony: "Ale to wiocha", z drugiej zaś: "Teraz jest znacznie lepiej. Trzeba było widzieć Radzymin dwadzieścia lat temu.". Jaka jest zatem prawda o mieście Cudu nad Wisłą?
Dwoistość Radzymina widać chociażby w urbanistyce miasta, która jest z punktu widzenia architektonicznego więcej niż chaotyczna. Z jednej strony przedwojenne rozplanowanie miejskie, z drugiej wpasowane w nie elementy architektury nowszej, powojennej o bardziej wiejskim charakterze. Najprościej i w sposób najbardziej rzeczowy można spróbować odpowiedzieć na postawione pytanie podchodząc do problemu w naukowy, pozbawiony subiektywnych ocen sposób.

Zagadnieniami rozwoju i przekształceń wsi w miasta naukowo zajmowano się już od bardzo dawna. Modeli opisujących różnice, funkcje i zasady rządzące społecznościami stworzono wiele. Jedną z najczęściej cytowanych prac jest monografia "Principles of Rural-Urban Sociology" opublikowana w 1929 roku przez Pitirima A. Sorokina i Carle C. Zimmermana, w której podaje się najważniejsze różnice pomiędzy wsią a miastem. Ponadto przy pisaniu tego artykuły posłużyliśmy się spostrzeżeniami zawartymi w pracy doktorskiej jednej z warszawskich uczelni. Chcemy zasygnalizować jedynie zjawisko i zajmiemy się tylko wybranymi różnicami występującymi pomiędzy społecznościami wsi i miasta odnosząc je do Radzymina. Chociaż nie budzi wątpliwości fakt, że rozwój i zmiany zachodzące w mieście Cudu nad Wisłą w ujęciu socjologicznym są godne poważniejszej publikacji niż artykuł w gazecie. Reguły zaś z dowolnej publikacji są jedynie regułami, a ich wadą jest próba zawarcia modeli w matematyczny sposób. Życie często rozmija się przecież ze statystyką.

Do najważniejszych różnic pomiędzy wsią a miastem należą oczywiście takie aspekty jak liczba ludności, gęstość zaludnienia lub rodzaj zabudowy. W przypadku wsi jest ona rozrzedzona z przewagą domów jednokondygnacyjnych.
W Radzyminie w ciągu ostatnich dziesięciu lat ulegają bardzo wyraźnym zmianom tendencje w budowania. Obok licznie powstających domów jednorodzinnych osób "uciekających" z pobliskiej wielkiej aglomeracji (co także jest normalnym trendem w rozwiniętych krajach) - powstały nowe osiedla. Uściślając zabudowa wielokondygnacyjna charakterystyczna dla miast jest coraz częściej spotykana i planowana w przyszłości. Wiąże się to oczywiście ze wzrostem gęstości zaludnienia, a tym samym liczbą ludności. Z takiego punktu widzenia Radzymin staje się bardziej "miejski".

Innym aspektem różnicującym wieś od miasta są zawody wykonywane przez ludność. Mieszkańcy wsi związani są głównie z rolnictwem - zbieraniem i uprawą roślin, hodowlą zwierząt oraz innymi zajęciami, w których znaczenie środowiska naturalnego jest bardzo istotne. Praca taka wymaga kontaktu z przyrodą, a rolnik odczuwając bezpośrednio wpływ klimatu, słońca, wody jest bardziej związany z naturą. W mieście przekrój zawodowy społeczeństwa jest znacznie bardziej zróżnicowany, widoczne są przejawy zaawansowanego podziału pracy, a kontakt z naturą jest znacznie mniejszy i ma mniejsze znaczenie. Występuje wyraźna przewaga zawodów nierolniczych i duże zróżnicowanie zawodowe.
Czy jako mieszkańcy Radzymina jesteśmy mieszczuchami czy mieszkańcami wsi? Każdy z nas może to łatwo stwierdzić, chociaż często nie zdajemy sobie sprawy z widocznych symptomów w naszym własnym zachowaniu. Jako mieszczuchy spędzamy wolne dni "na działce" i wstając rano cieszymy się znacznie bardziej ze słońca, a martwimy deszczem niż ma to miejsce w dni powszednie pozostając w pracy, czyli w naturalnym dla nas - miejskim środowisku.
Jeżeli w tygodniu jest więcej dni, w których pogoda ma większe - odczuwalne przez nas znaczenie, czyli gdy ją "bardziej zauważamy" - jesteśmy mieszkańcami wsi. Jeżeli jest ich mniej, jesteśmy mieszkańcami miasta.

Bardzo duże różnice pomiędzy miastem a wsią można zauważyć w przypadku nas samych, a dokładniej reguł i wzorców, którymi się kierujemy będąc składowymi danej społeczności. W przypadku mieszkańców wsi bliskość przestrzenna powoduje bliskość psychospołeczną sprzyjającą powstaniu silnych więzi sąsiedzkich (zarówno negatywnych, jak i pozytywnych). W miastach powstawanie silnych wspólnot i oddziaływań sąsiedzkich jest sporadyczne.

Na wsi wszystkie styczności społeczne mają charakter osobisty - sąsiad sąsiadowi wzorcem... i wilkiem. Z tego też powodu występuje w środowisku wiejskim silna kontrola społeczna. W mieście styczności mają charakter bardziej rzeczowy, okazjonalny, często są przelotne i powierzchowne. W takich warunkach wzmożona kontrola społeczna jest niemożliwa. Na wsi obserwujemy silną organizację społeczną opartą na przesłankach tradycyjnych, gdzie zmiany zachodzą z oporami i znacznie wolniej. W miastach organizacja społeczna jest słaba i opiera się na przesłankach racjonalnych, czyli takich jak zysk społeczny, finansowy itp. wypracowywany przez odpowiednie, zaangażowane grupy nacisku.

Podstawowa różnica oddziaływań między jednostkami na wsi i w mieście niesie za sobą cały szereg następstw i zjawisk całkowicie różniących te dwa typy społeczności w życiu codziennym. Jest ona widoczna w zasadzie w każdym jego aspekcie. Zaczynając na kształtowaniu wzorców kulturowych - w środowisku wiejskim są one jednolite dla całej zbiorowości, w miejskim tymczasem są one bardzo zróżnicowane i występuje znacznie większa swoboda wyboru. A kończąc chociażby na wzorcu trybu życia: spokojnym i bez pośpiechu na wsi, a pełnym nerwowości i uzależnionym od czasu w mieście.

Takie przywiązanie do tradycyjnego modelu, "który istniał od lat" w środowisku wiejskim jest także źródłem bardzo małej ruchliwości pionowej i poziomej. Znacznie mniejsze są możliwości awansu jednostek, a także, w przypadku imigracji, znacznie trudniej stać się pełnoprawnym członkiem społeczności, która sama w sobie jest zamknięta. I często, nie zdając sobie nawet z tego sprawy, ulega stopniowej degradacji na skutek utrzymywania tradycyjnego status quo.
Krańcowe przykłady takiego postępowania mają swe liczne wzorce w literaturze, chociażby Ślimak na swojej placówce, a także w historii wielu krajów. Szowinistyczne stwierdzenie (do usłyszenia w Radzyminie, w takiej lub podobnej postaci) "Ci nowi są obcy i takimi pozostaną, bo nie urodzili się na tej ziemi" w przypadku napływu nowych mieszkańców na dane terytorium - jest typowym odruchem obronnym członka zamkniętego środowiska wiejskiego i jest nie tylko źródłem podziałów, ale także powoduje wstrzymywanie rozwoju poprzez nieprzyjmowanie wraz z nowymi członkami społeczności postępu i wszelkich nowych zasad z zewnątrz. Zamiast zachęcać, powoduje alienację i implikuje... brak zaangażowania ze szkodą dla wszystkich!

Różnice pomiędzy miastem a wsią występują także w obiegu informacji zarówno społecznej, jak i biznesowej. W niewielkich wiejskich zbiorowościach nie ma potrzeby istnienia mediów, a te, które / jeżeli są, mają charakter jedynie informacyjny i zgodny z linią niewielkiej zamkniętej społeczności. Wszyscy także wiedzą, jakie usługi są świadczone przez kogo i który członek społeczności może nam pomóc w konkretnej sytuacji.
Wraz jednak ze wzrostem liczby ludności (w Radzyminie jest to przyrost imigracyjny, prowadzący do szybszych zmian / rozwoju / przekształcania się wsi w miasto) ilość informacji do przekazania "pocztą pantoflową" staje się zbyt duża - system przestaje być wydolny. Także informacyjny - "jednoliniowy" charakter mediów przestaje być wystarczający ze względu na istnienie w tej samej przestrzeni znacznie większej liczby światopoglądów, co związane jest liniowo ze wzrostem liczby mieszkańców. Poglądy mniejszości, nie zawsze wszystkim odpowiadające, mogą stać się poglądami większości lub liczba ich zwolenników staje się na tyle duża, że pojawia się potrzeba dzielenia się swoimi opiniami z innymi. Prowadzi to do publicznych dyskusji i ścierania się różnych postaw. W miastach powstają tygodniki i miesięczniki mające charakter propagandowy. Powstają czasopisma publicystyczne, które są najbardziej wymagającym i trudnym medium. To znak, że takie miasto już dawno przestało być wsią, chociaż niektórzy tęsknią za spokojnym sielskim życiem w zamkniętej społeczności i stare-nowe miejsce im się nie podoba.

Jak na tym tle wygląda Radzymin? Jedni mówią, że "wiocha". Inni, że miasto z perspektywami. Powstają osiedla. Mieszkańców będzie przybywało, o ile będą istniały powody, dla których warto się tu będzie sprowadzić. Bliskość stolicy to w sposób oczywisty gwarantuje. Prawdziwie rozwinięte miasto charakteryzuje szeroki dostęp do środków przekazu, wiedzy i kultury, szerokie zainteresowania społeczności i rozwijająca się strefa biznesowa. Jak widać wiele jeszcze do zrobienia.

Co do tytułowego pytania można stwierdzić, że Radzymin jest w fazie transformacji. Jakie będzie miasto Radzymin - to zależy od tych, którzy będą tu mieszkali i tworzyli swoją rzeczywistość. Każdy z nas musi wiedzieć, czego chce od miejsca, w którym przebywa większość swojego życia. Właśnie teraz - w chwili transformacji.